Türkiye’de işgale karşı ilk miting Denizli’de yapıldı

15 Mayıs 1919'da İzmir'in Yunanlılar tarafından işgal edilmesinden 4 saat sonra Müftü Ahmet Hulusi Efendi önderliğinde ayaklanan Denizlililer Türkiye'de işgale karşı ilk mitingi de başlattı. Denizli'nin 100 yıl önce yaptığı bu kahramanlık tarih kitaplarına altın harflerle geçerken, bazı bilim insanları bu özel günün Denizli ve Türk tarihi açısından çok değerli olduğunu vurguladı. 15 Mayıs 1919’un 100. yıldönümü arefesinde Prof. Dr. Ercan Haytoğlu, Prof. Dr. Mithat Aydın ve Prof. Dr. Turgut Tok 15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgalinden kısa bir süre sonra Türkiye’de ilk kez işgale karşı mitingin Denizli’de yapıldığını vurguladı.

Prof. Dr. Ercan Haytoğlu- Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi

Denizli açısından 15 Mayıs’ın özel bir yeri var. Aydın vilayetinin bir mutasarrıflığı olması hasebiyle İzmir’deki gelişmelere baştan itibaren duyarlıydı Denizli. 17-19 Mart’taki İzmir’de yapılan kongreye de Denizli ilçe müftüleriyle ve aynı zamanda Müftü Ahmet Hulusi Efendi ile birlikte katıldılar. Bu ilgi gösterme Denizli’nin de durumuyla alakalıydı. Çünkü İzmir ve ahalisinin işgal edileceğine dair bir takım haberler Paris Barış Konferansı’ndan dolayı duyuluyordu. Bundan dolayı da İzmir’deki gelişmeler doğrudan Denizli’yi bağlıyordu. 

Tarih konusunda benim yaptığım çalışmalar var. Bunlardan bir tanesi "Milli Mücadele’de Denizli’nin Aydın Kuvay-i Milliye'sindeki Etkileri", diğer taraftan "Milli Mücadele’de Tavas" diye çalışmalarımda da ben bu konuyu değerlendirdim. Pek çok kitabı inceleme imkanım oldu. Şu dikkatimi çekmiştir. Zaten Denizli İzmir’deki gelişmeleri an be an takip etmeye çalışmaktadır. Ahmet Akif Tütenk’in de ifadesinde belirttiği gibi İzmir’in işgal edilmesi Denizli’ye telgrafla bildirilir ve Denizli Mutasarrafı Faik Bey, Belediye Başkanı, Şehrin Müftüsü, ileri gelenlerle birlikte Belediye Binası’nda bir toplantı yapar. Kendileri arka planda kalmak kaydıyla Müftü Efendi’nin öne geçmesi ve Denizli’de bir miting yapılmasını planlarlar. Yaklaşık 4 saat 10 dakika sonra bir miting yapıldığı bilgisi var. 

Milli Mücadelede 15 Mayıs gününün Denizli’de mitingin yapılması açısından kabul görmüş olması ve bugün Milli Mücadele günü olarak kutlanıyor olması çok anlamlı. Bir kere Denizli’de de bu refleksin olduğuna inanıyorum. İzmir 15 Mayıs’ta işgal edilince bunun etkilerinin aynı günün saatleri sonrasında Denizli’de yankılanmış olması ne şaşırtıcı ne de garipsenecek bir durum. Tepkinin bir gün sonra olmasını ifade eden kaynaklarda bile 16 Mayıs’ın ertesi gibi bir ifade geçiyor. O bile yazım hatası, sehven not düşürmeyi de düşündürüyor. 

Prof. Dr. Turgut Tok- Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümü Öğretim Üyesi

Bütün bilim insanlarının, tarihçilerinin ortak kanaati 15 Mayıs olduğu şeklindedir. İzmir 14 Mayıs'ı 15 Mayıs'a bağlayan gece Yunanlılar tarafından işgal edildi. Hatta 14’ünden önce İzmir’in çevresindeki belde ve ilçeleri işgal edilmeye başlanmıştır. Denizli halkı anında tepki gösterdi ve pek çok kaynağın belirttiği üzere yaklaşık İzmir’in işgalinden 4 saatlik dilim sonrasında Denizli’de büyük bir miting yapıldı. Peki son dönemde neden 16 Mayıs gündeme geldi? Benim incelediğim kadarıyla Tarhan Toker hocanın kitabında 16 Mayıs, 17 Mayıs tarihi geçiyor. Ancak Tarhan Toker’in kitabında 3 ayrı yerinde de 15 Mayıs olduğu, hatta İzmir’in işgalinin saatler sonrasında miting yapıldığına dair kayıtlar da var. Tarhan Toker’in 16-17 Mayıs diye belirttiği tarihten alıntı yapıp yazanlar var. Karışıklık biraz oradan çıktı. Ancak bu konuda çalışma yapan akademisyenlerin çalışmalarını esas alacağız. 15 Mayıs’ı Denizli adına çok önemsiyorum. Bu Anadolu’daki milli mücadelenin ve Kuvay-i Milliye ruhunun ilk başlaması. Böyle bir onur, bir şehre nasip olduysa biz de bunun kıymetini bilmemiz gerekiyor. Layıkıyla da kutluyoruz. 

Prof. Dr. Mithat Aydın- Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilgiler Eğitim Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi:

Güzel İzmirimizin Yunan işgaline maruz kalması ve ardından kıyım ve yıkım ile takip eden 15 Mayıs işgali, kuşkusuz Anadolu insanını yüreğinden yaralamıştır. İşgalin bu kötü sonuçları istiklal ve bağımsızlık mücadelesini yakacak olan ruhu da sahneye çıkarması bakımından Türk ulusunu harekete geçirmiştir. 15 Mayıs’ta sabah başlayan ve 4 saat 10 dakika sonra ilk defa Denizli’de tepkileri görebileceğimiz bir süreç yaşanıyor. Denizli burada vatanseverliği, kahramanlığı ve milli hassasiyeti bakımından milli mücadeleye örnek oluşturabilecek, onun temelini bir anlamda ifade eden bir refleks göstermiştir. Aslında Denizli’nin 15 Mayıs’taki Yunan işgaline karşı vermiş olduğu tepki yurt sevgisi, kahramanlık düşüncesi ve milli hassasiyeti bizim süreç içerisinde tıpkı Miryokefalon, Kazıkbeli Savaşı’nda görmüş olduğumuz kahramanlık ve yurt sevgisinin bir yansıması olarak kabul edilebilir. 

Cemal Kutay’ın eserinde nasıl anlatılıyor?

Son devrin yetiştirdiği önemli yakın tarih araştırmacılarından merhum Cemal Kutay, ‘Cumhuriyet’in Manevi Mimarları’ adlı eserinde “İzmir 15 Mayıs 1919 Perşembe sabahı işgal edilmiştir. Acı haber, Denizli’ye ulaştığı zaman, gerçek ne kadar sert olursa olsun irkilmeyen tek insan Müftü Ahmet Hulusi Efendi idi…”, İlk Cephe İlk Teşkilat başlığı altında ise “İzmir’in işgali üzerinden ancak 4 saat 10 dakika geçmiştir… Denizli’deki miting, fetva ve bu kararı takip eden fiili teşkilat. Milli Mücadele Tarihimizin İLK GERÇEK VARLIĞI’dır” ifadelerine yer vermiştir.

15 MAYIS 1919

Denizli İzmir’in işgali gerçekleşmeden 17-19 Mart 1919’dan itibaren İzmir’de yapılan Kongreye müftüleri ile katılmış ve önemli bir katkı vermişlerdir. Denizli Bürokrasisi ve Denizli halkı teşkliatçı ve istihbaratçı Müftü Ahmet Hulusi Efendi sayesinde İzmir’deki gelişmeleri çok yakından takip ediyordu. İzmir’den ve Denizli’den sürekli telgraflarla bilgilendirme devam ediyordu. Fiili işgalin 15 Mayıs günü olacağı bilgisi Denizli tarafından biliniyordu. Ne zaman ki İzmir’den gelen telgraf Mutasarrıf Faik Bey’e ulaştığında Denizli harekete geçmiş, Milli Mücadele’nin Anadolu’daki ilk ateşini yakmıştır. Müftü Ahmet Hulusi Efendi’nin önderliğinde Denizli’de Milli Mücadele’nin Türkiye’deki ilk mitingi yapılmıştır. Denizli’nin refleksli ve duyarlı bir şehir olarak miting ile verdiği tepki son derece değerli olmuştur.

15 Mayıs Perşembe günü işgalden saatler sonra bir mitingin Denizli’de gerçekleşmesi Denizli’nin Milli Mücadele hususundaki duyarlılığını çok önemli kılmaktadır. 15 Mayıs tarihini işaret eden kaynaklar aşağıdadır.

Bilimsel Kaynaklar
1. Ahmet Akif Tütenk, Milli Mücadele’de Denizli, Denizli Öğretmen Yardımlaşma Derneği, Yayın No:1, İzmir 1949, s.8.
2. Osman Eskicioğlu, Ahmet Hulusi Efendi’nin Şahsiyeti ve Faaliyeti Hakkında Bazı Tespitler, Milli Mücadele’de Denizli ve Müftü Ahmet Hulusi Efendi Sempozyumu, 24-26 Haziran 1992, Türk Ocakları Denizli Şubesi, Denizli, s.23. (Belediye baskısı 2011, s.44)
3. Osman Akandere, Erol Akcan, Milli Mücadele Dönemi’nde Demirci Mehmet Efe ile Denizli Mutasarrıfı Faik Bey Arasındaki ilişkiler, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu 6-8 Eylül 2006, C.1, Denizli 2007, s.542.
4. Nuri Köstüklü, Milli Mücadele’de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Atatürk Aaştırma Merkezi, Ankara 1999, s.51-54.
5. Tahir Kodal, Atatürk Döneminde Denizli (1923-1938) Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara 1996, s.13.
6. Tarhan Toker, Kuvayı Milliye ve Milli Mücadele’de Denizli, Denizli, s.28-29.
7. Cevdet Şemsioğlu, 20. Yüzyıl Başlarında Denizli, Denizli 2004, s.211 ve 215.
8. Mustafa Albayrak, Milli Mücadele Döneminde Batı Anadolu Kongreleri (17 Mart-2 Ağustos 1920), Ankara 1998, s.94.

İşgal sonrası mitingin 16 Mayıs ve sonrasında yapıldığını ifade edenlerin kaynak olarak gösterdiği Tarhan Toker’in, Kuvayı Milliye ve Milli Mücadele’de Denizli eserinde 28. ve 29. sayfalarda da “İzmir’in işgalinden 4 saat sonra”15 Mayıs 1919’da mitingin yapıldığını söylemektedir. Yine Cevdet Şemsioğlu’nun, 20. Yüzyıl Başlarında Denizli kitabının 211 ve 215. Sayfalarında “İzmir’in işgalinden 4 saat sonra” Denizli’deki mitingin tarihi 15 Mayıs 1919 olarak ifade edilmiştir.