Almanların Türkiye ile gerçekleştirdiği retorik savaş

Almanya sonunda bir hükümeti var. Türkiye ile ilişkilerin nasıl gelişeceğini düşünüyorsunuz?

Seçimler ve yeni hükümetin kurulması arasındaki dönemde, daha iyi ilişkiler için çabalar olmuştur. Her iki tarafın da normale dönme isteğini, en azından normale döndürmek için gerekli adımları attığını görüyorum. 

Beklenmedik bir kriz durumu olmadıkça, çabalar devam edecek ve yeni hükümet daha iyi ilişkiler için gerekli adımları atacaktır.

Son görüşmemizde, ilişkilerin yapısal zorluklarla karşı karşıya olduğunu ve gerçek bir kriz durumunda olduğunu söylemiştim. Şu anda krizden bir U dönüşü ve ilişkileri yeniden canlandırma iradesi görüyorum.

Aktörlerin bu yolu almasını sağlayan bir dizi faktör var, bunlardan biri ekonomi.

Bu dönem, Türkiye ve Almanya'nın güçlü ekonomik ilişkilere sahip olduğunu ortaya çıkardı.

Bazı bankalardan kredileri keserek Almanya hakkında Türkiye'ye baskı uygulayan hakkında konuşuluyordu. Bunun da bir rol oynadığı anlamına mı geliyor?

Hayır. Ancak bunun bir etkisi vardı. Türk ekonomisinin canlı bir şekilde devam etmesinde Almanya ile ekonomik ilişkiler son derece önemlidir. Alman ekonomik aktörler, siyasi krizlerin, kendi çıkarları ve Türkiye'deki yatırımları üzerinde olumsuz etkileri olduğunu fark etti. 

U dönüşünün arkasındaki diğer faktörler neler?

Türkiye ile Almanya arasındaki retorik savaşlar, seçmenlerin başarısına yansıyan, aşırı popülerlik kazanmalarına izin veren Alman aşırı sağcı yardımlarına yardımcı oldu. Almanya partisi için alternatif (AfD), ülkenin siyasi ve sosyal sahnesinde güç kazandı ve parlamentonun ana muhalefetiydi. Alman karar alıcılar, bu krizin Türkiye ile Almanya için iyi olmadığını fark etti. Bunun tersine, retorik savaş, Türk Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın popülaritesine gerçekten zarar vermedi. 

Bir diğer faktör de, Türkiye’nin Berlin’deki konuşmaları ve Türkiye’de Brüksel’deki müzakerelerin senkronize bir şekilde gerçekleşmemesiydi. Almanya krizi Türkiye ile Brüksel'e ve diğer AB ülkelerine taşımak istedi. Ancak Erdoğan ve Fransa Cumhurbaşkanı [Emmanuel] Macron arasındaki artan ilişki gibi farklı gelişmeler gördük. Fransa, başta Ortadoğu olmak üzere terörle mücadele ve dış politika alanında Türkiye ile daha iyi ilişkiler kurmaya karar vermiş, ancak Türkiye'nin AB'ye katılımına yönelik kuşkuculuğunu sürdürmüştür. Bu arada Brüksel'de, özellikle terörle mücadele ve mülteci meselesi alanında Türkiye ile ilişkilerini bırakmaya istekli olmayan aktörler vardı. Türkiye'yi önemli bir aktör olarak gören, bazı AB'de üyelik müzakerelerinin askıya alınması, AB için olumsuz sonuçlar doğurabileceğini düşündü.

Bu Almanya'nın konumu değildi. Ancak Brüksel'de, üyelik müzakerelerinin askıya alınması gibi, başarmak istediği şeyi gerçekleştiremedi. 

Türk tarafının ilişkileri iyileştirme motivasyonu neydi?

Türkiye'nin üst düzey karar vericileri, transatlantik ittifaktaki ilişkilerini ABD ile ilişkilerini koruyarak ve Avrupa ile ayrı ayrı birleştirmek istedi. 

Türkiye ile Suriye ve Demokratik Birlik Partisi PYD gibi konularda güçlü ve hevesli bir stratejiyi geliştirmek istediler. Avrupa ile ilişkilerini yeniden canlandırmaya çalışırken, ABD ile yaptığı görüşmelerde elini güçlendirebilecekleri bir strateji geliştirdiler.

Türk-Alman ilişkilerinin bir işlem formu alacağı sonucuna varmalı mıyız?

İşlem terimini sevmiyorum, ancak her iki aktörün ilişkileri yeniden canlandırmaya yönelik bu istekliliği, çok iyi ilişkilere sahip olacağımız anlamına gelmez. Bu, Türkiye'nin AB'ye katılımını destekleyen Almanya'yı göreceğimiz anlamına gelmez. 

Bu ilişkiler, AB'nin bir üyesi olarak değil, Irak İslam Devleti ve Levant (ISIL) gibi terör örgütlerini içerecek kapasitede göz ardı edilemeyecek stratejik bir kilit komşusu olarak Türkiye'ye dair bir algıya dayanacaktır. Mültecilerin gelmesini engellemek. Avrupa topluluğu Türkiye'yi bir tampon bölge gibi görüyor.

Normalleşmeye yönelik çabalar olsa da, gerilimin kökenindeki sorunlar hala var. Türkiye, yasadışı Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ve Fethullahist Terör Örgütü (FETÖ) ile mücadelede Alman işbirliğinin yetersiz kaldığına, Almanya ise demokraside açığı eleştirdiğini düşünüyor.

Bu U dönüşünün Alman hükümetinin perspektifinden nasıl uygulanacağı henüz görülmemiştir. Zorluk, ulusötesiizm arasında nasıl bir denge yaratacağı olacaktır; Türkiye ile terörizm, güvenlik ve mülteci meselesinde olduğu gibi hukukun üstünlüğü, demokrasi ve özgürlükler alanında da ivmeyi korumaktadır.

Eğer ilişkiler çok etkili olacaksa, hükümetin, demokrasi ve hukukun üstünlüğü olan bir ilişkinin temel ilkelerini görmezden geldiği, ancak muhalefeti çok dinledikleri ve demokrasiye çok fazla odaklandığını iddia eden muhalefetle ilgili eleştirilerle karşı karşıya kalacaklardır. Ekonomi, güvenlik vb. alanlarını kaybedebilirler. 

Bu meydan okuma, Almanya'nın vize serbestleştirme ve Gümrük Birliği'ni yükseltme gibi Türkiye-AB ilişkilerine yönelik tutumunda muhtemelen kendini gösterecektir.

Alman tarafından göreceğimiz şey, belirli alanlarda Türkiye'nin performansına da bir ölçüde bağlı. Toplam vize serbestleşmesi için kabul yerine, akademisyenler ve iş adamları gibi toplumun belirli kesimleri için vize şartının kaldırılması konusunda bir tartışma var.

Geçtiğimiz yıl Almanya tarafından reddedilen Gümrük Birliği'nin modernizasyonu şu an masanın üstünde. Gümrük Birliği'nin modernizasyonu hem Türkiye hem de Almanya için önemlidir.

Ancak Berlin, üyelik müzakerelerinde yeni bölümlerin açılması konusunda harekete geçmeyecek.

Ancak Türkiye bunu kabul etmemeli ve katılım müzakerelerinin devam etmesi için zorlamalıdır. Fakat açık ki, bu sadece Türkiye'nin mülteci kriziyle ilgili büyük performansına dayanamaz. Türkiye'nin demokrasi konusundaki performansında U dönüşü yapma kararını gerektirmesi gerekiyor. [Bir cezaevinden] bir ya da iki isim vermek yerine, Türkiye diğer davalara da odaklanmalı ve Batı'ya bir hukuk kuralına sahip olduğuna dair işaret vermeli ve [2016] darbe girişiminin ardından demokrasiye geri dönecektir.

Türkiye demokrasi alanında daha iyi performans göstermedikçe, katılım müzakerelerinde iyileşme bekleyemeyiz, çünkü Almanya için bir itici faktör olmayacaktır.

Ancak, Türkiye'nin transatlantik toplumla ilişkilerini koparma stratejisinin önemini vurgulayacağım. Şu anda Türkiye'nin ana odak noktası AB ve Almanya değil, özellikle Suriye açısından ABD ile ilişkileri. Fransa hariç olmak üzere Almanya ve AB burada ilgili değil.

Şu anda Türkiye kendisini ABD ve Rusya arasında konumlandırıyor. Bu anlamda büyük bir oyun değiştiricimiz var. Rusya'nın artan önemi, Washington'un Türkiye'ye karşı tutumunda bir etken olmaya başladı. Aslında, Rusya pivotu da Almanya'nın Türkiye'ye bakışında giderek daha da önemli hale geliyor.

Almanların Türkiye ile gerçekleştirdiği retorik savaş, aşırı sağlığa yardımcı oldu.FUAT KEYMAN KİMDİR?

Fuat Keyman, İstanbul Politika Merkezi Direktörü ve Sabancı Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Profesörüdür.

Keyman, demokratikleşme, küreselleşme, uluslararası ilişkiler, Türkiye-AB ilişkileri, Türk dış politikası ve sivil toplum gelişimi konularında uzmandır. Bilim Akademisi üyesidir ve aynı zamanda Kürt barış sürecinin bir parçası olarak “Bilge Halkı Konseyi” üyesi olarak çalışmıştır. Ayrıca bir dizi uluslararası ve ulusal kuruluş için danışmanlık ve yayın kurullarında hizmet vermektedir.

Sabancı Üniversitesi'ne katılmadan önce, Keyman, Koç Üniversitesi'nde (2002-2010) ve Bilkent Üniversitesi'nde (1994-2002) ders verdi. 1997 yazında Carleton Üniversitesi'nde Profesör olarak görev aldı ve Wellesley College ve Harvard Üniversitesi'nden doktora sonrası burslar verdi.

Keyman, en son “İstanbul: Küresel Bir Şehirde Farkıyla Yaşayan” (Nora Fisher-Onar ve Susan C. Pearce ile birlikte) olmak üzere 20'den fazla kitabın yazarı ve editörüdür.